Yerinde stoma bakımı, kolostomi, ileostomi veya ürostomi gibi cerrahi olarak açılmış stomaların, hastanın bulunduğu ortamda (evde, bakım merkezinde) uzman sağlık personeli tarafından değerlendirilmesi ve bakımının yapılmasıdır. Bu bakım; stoma çevresi cildin korunması, torba değişimi, temizlik ve enfeksiyon takibi gibi işlemleri kapsar.
Evde yapılan stoma bakımı, hem fiziksel konforu hem de psikolojik güveni artırır. Aynı zamanda enfeksiyon, sızıntı, tahriş gibi sorunların erken fark edilmesini sağlar.
Yerinde Stoma Bakımı Neden Yapılır?
Stoma açıklığı, dış ortamla doğrudan bağlantılı olduğu için düzenli ve doğru bakım gerektirir. Yerinde stoma bakımı şu nedenlerle yapılır:
Stoma çevresi cildin korunması
Ciltte oluşabilecek tahriş ve enfeksiyonların önlenmesi
Stoma torbasının sızıntı yapmaması için doğru yerleştirilmesi
Gaz, dışkı ve idrar kaçağı gibi komplikasyonların önüne geçmek
Stomanın rengi, şekli ve nem düzeyinin gözlenmesi
Hasta veya yakınının bakım konusunda eğitilmesi
Stoma bakımı düzenli yapılmadığında ciltte ciddi yaralar, enfeksiyonlar ve psikolojik rahatsızlıklar oluşabilir. Bu nedenle yerinde, kişiye özel ve profesyonel bakım büyük önem taşır.
Yerinde Stoma Bakımı Nasıl Yapılır?
Stoma bakımı, bireyin stoma türüne göre değişmekle birlikte şu temel adımları içerir:
Hazırlık: Gerekli tüm malzemeler (stoma torbası, yapıştırıcı, bariyer krem, gazlı bez, ılık su, çöp poşeti vb.) hazırlanır.
Ellerin yıkanması ve eldiven takılması: Enfeksiyon riskini azaltmak için işlem mutlaka steril şartlarda gerçekleştirilmelidir.
Mevcut torbanın çıkarılması: Eski stoma torbası dikkatli bir şekilde çıkarılır ve varsa kalıntılar temizlenir.
Stoma çevresi cilt temizliği: Ilık su ve yumuşak bezle stomanın çevresi nazikçe temizlenir. Sabun kullanılacaksa parfümsüz ve hassas ciltlere uygun olmalıdır.
Cilt değerlendirmesi: Kızarıklık, sızıntı, tahriş veya kanama olup olmadığı kontrol edilir.
Yeni torbanın yerleştirilmesi: Stoma ölçüsüne göre kesilmiş ve uygun hale getirilmiş torba dikkatlice yerleştirilir.
Malzeme atımı ve temizlik: Kullanılan ürünler tıbbi atık olarak uygun şekilde imha edilir. Cilt tekrar gözlemlenir ve hasta bilgilendirilir.
İşlem sırasında hasta ve yakınlarına bakımın nasıl yapılacağı adım adım anlatılabilir; böylece uzun vadeli özbakım bilinci oluşturulur.
Yerinde Stoma Bakımı Kimler İçin Uygundur?
Aşağıdaki bireyler için yerinde stoma bakımı oldukça uygundur:
Stoma açılmış, yatak bağımlı veya hareket kısıtlılığı olan hastalar
Stoması yeni açılmış ve bakım konusunda desteğe ihtiyaç duyan bireyler
Yaşlı, yalnız yaşayan veya yakınında yardımcı olmayan hastalar
Ciltte tahriş, enfeksiyon, sızıntı gibi sorunlar yaşayan stoma kullanıcıları
Stoma torbası takma konusunda özgüven eksikliği veya kaygı yaşayan kişiler
Yerinde bakım sayesinde kişi kendini daha güvende hisseder ve tedavi süreci psikolojik olarak da desteklenmiş olur.
Yerinde Stoma Bakımı İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler
Stoma çevresi cilt her bakımda dikkatle incelenmelidir. Renk değişikliği, sızıntı veya aşırı nem enfeksiyon habercisi olabilir.
Torba değişimi için uygun zamanlama önemlidir. Genellikle sabah saatleri ve beslenmeden önce önerilir.
Torba, stomanın boyutuna uygun kesilmelidir. Aşırı dar ya da geniş kesim ciltte tahrişe yol açabilir.
Cilt bariyerleri ve koruyucu kremler düzenli kullanılmalıdır. Bu ürünler cilt sağlığını korur ve yapışkanların etkisini artırır.
Eldiven, steril gazlı bez, tek kullanımlık malzemeler tercih edilmelidir. Enfeksiyon riskini azaltmak için her işlemde hijyen kurallarına uyulmalıdır.
Hasta veya yakını eğitilmelidir. Uzun vadede kişinin bakımını kendi yapabilmesi hedeflenmelidir.
Yerinde Stoma Bakımı Hakkında Sık Sorulan Sorular (SSS)
Yerinde stoma bakımıyla ilgili hastalar ve hasta yakınları tarafından sıkça merak edilen konuları aşağıda detaylı şekilde yanıtladık. Bu bilgiler, stoma bakımı sürecinde güvenle hareket etmenizi sağlar.
1. Yerinde stoma bakımı ne sıklıkla yapılmalıdır?
Genel olarak stoma torbaları 1 ila 3 günde bir değiştirilmelidir. Ancak bu süre hastanın dışkı tipi, torbanın yapışma süresi ve cilt durumu gibi faktörlere göre değişebilir. Eğer torba erken doluyorsa, kenarlarında sızıntı oluşuyorsa ya da ciltte kızarıklık ve tahriş fark ediliyorsa, beklemeden değişim yapılmalıdır. Ayrıca sıcak havalarda ya da fazla terleme durumunda da torbanın değiştirilme süresi kısalabilir.
2. Stoma çevresinde kızarıklık ve tahriş olursa ne yapılmalı?
Stoma çevresindeki cilt, dışkı ve idrarla temas hâlinde olduğundan tahrişe yatkındır. Kızarıklık, yanma, kaşıntı veya döküntü fark edildiğinde:
Bölge ılık su ile nazikçe temizlenmeli,
Koruyucu bariyer sprey veya krem kullanılmalı,
Torbanın yapışkan kısmı yeniden ölçülerek cilde tam oturması sağlanmalıdır.
Ciltte kanama, su toplama veya yara varsa mutlaka sağlık profesyoneline danışılmalıdır. İleri düzey tahriş, enfeksiyon habercisi olabilir.
3. Yerinde stoma bakımını kim yapmalıdır?
Stoma bakımı, özellikle ilk aylarda mutlaka deneyimli bir hemşire veya evde sağlık hizmeti sunan uzman personel tarafından yapılmalıdır. Profesyonel bakım sayesinde enfeksiyonlar önlenir, cilt sağlığı korunur ve torbanın doğru şekilde yerleştirilmesi sağlanır. Zamanla hasta ve hasta yakını da bu konuda eğitilerek, kişinin bağımsız olarak bakım yapabilmesi hedeflenir.
4. Stoma torbası ne zaman değiştirilmelidir?
Aşağıdaki durumlar torbanın hemen değiştirilmesini gerektirir:
Torba dolmuşsa veya ağırlaşmışsa,
Kötü koku oluşmuşsa,
Sızıntı veya dışkı kaçağı fark edilmişse,
Torbanın kenarındaki yapışkan gevşemiş ya da ciltle teması bozulmuşsa,
Ciltte kaşıntı, yanma ya da tahriş hissediliyorsa.
Ayrıca duş veya banyo öncesi torba yenilemek cilt sağlığı açısından faydalı olabilir.
5. Yerinde stoma bakımı SGK tarafından karşılanıyor mu?
SGK, Evde Sağlık Hizmetleri kapsamında bazı hastalar için yerinde stoma bakımını ücretsiz olarak karşılayabilir. Bu hizmetten yararlanmak için:
Hekim değerlendirmesi yapılmalı,
Evde sağlık hizmetleri birimine başvuru yapılmalı,
Hastanın evde bakım kriterlerine uygunluğu onaylanmalıdır.
SGK’nın sunduğu destek, genellikle devlet hastaneleri veya bağlı kuruluşlar üzerinden yürütülür. Özel sağlık kurumlarında verilen yerinde stoma bakım hizmetleri genellikle ücretlidir.
